Monday, November 30, 2009

The right stuff

Η εσωκομματική αναμέτρηση στη Ν.Δ. μπορεί να εξετράπη ενίοτε επικίνδυνα, να είχε προσλάβει ακόμη και χυδαίες διαστάσεις, αλλά υπήρξε εξόχως χρήσιμη και ουσιαστική διαδικασία. Για πρώτη φορά στη μεταπολιτευτική περίοδο ετέθη -από τον κ. Αντώνη Σαμαρά- το θέμα της απενοχοποίησης και ανόρθωσης του ηθικού της ελληνικής Δεξιάς και της ανάγκης ιδεολογικών προσαρμογών της συντηρητικής παράταξης στη νέα διεθνή συγκυρία, όπου το εθνικό κράτος αποδομείται, λόγω της παγκοσμιοποίησης.


Ο Κώστας Ιορδανίδης μπορεί να εντοπίζει ορθά το διακύβευμα της κάλπης που οδήγησε στη στέψη του Αντώνη Σαμαρά ως άλλου Richard Nixon, αλλά η επισήμανσή του πάσχει από το σύνδρομο της πολιτικής ανάλυσης – παραμένει στενά και αποκλειστικά πολιτική. (Τα αίτια και οι αφορμές που οι δημοσιολόγοι στην Ελλάδα συχνά ρέπουν προς μια «στιγμιαία διάρκεια», την οποία υποθέτω ότι θα είχε ορίσει ο Fernand Braudel αν είχε ζήσει και την εποχή του διαδικτυακού πολιτικού χρόνου, αποτελούν υλικό για άλλο post.) Ωστόσο, αν αποφύγει κανείς την περιχαράκωση στον θεσμικό χώρο και ρίξει μια ματιά στην κίνηση των ιδεών της τελευταίας δεκαετίας θα διαπιστώσει ότι πολιτισμικά το τοπίο της ελληνικής δεξιάς έχει ήδη υποστεί σαφέστατες μεταβολές, κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητες. Η αποκάθαρση της δεξιάς κουλτούρας, για παράδειγμα, από τις μνήμες της δικτατορίας, το λίφτινγκ των παραδοσιακών της θέσεων εν είδει λεπενικού εκσυγχρονισμού, το κύρος που προσέδωσε στο συντηρητισμό ο πρώην αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, αποκατέστησαν μεταξύ άλλων στον συγκεκριμένο πολιτικοκοινωνικό χώρο την αυτοπεποίθηση που του έλειπε για τρεις δεκαετίες, όταν ο αντικομμουνισμός είχε πλέον ξηλωθεί ως ικανοποιητικό αφήγημα. Διαφορετικά, δεν θα υπήρχε η κοινωνική βάση για να συντηρήσει τα θεμέλια του 5 ως 7% της (ακρο)δεξιάς πολυκατοικίας ούτε θα προέκυπταν ως συνδιαχειριστές της τελευταίας ο Χεριχέρης και ο πάλαι ποτέ αποδέκτης του συνθήματος των φοιτητικών αμφιθεάτρων «Αντώνη Σαμαρά, γάμα τους γερά». Διακρίνεται μια δειλή τάση στα προσκείμενα στη ΝΔ μέσα ο τέως υπερβατικός να αναγορευθεί στο αντίστοιχο του Sarkozy: στον ηγέτη που θα αναμορφώσει τον πολιτικό λόγο της δεξιάς, αρθρώνοντας μια διφορούμενη τεφλόν συνθηματολογία κοινωνικού ριζοσπαστισμού. Το πρόβλημα με την παραπάνω ερμηνεία είναι ότι πίσω από το πλατύ χαμόγελο του Αντώνη και τις λαϊκιστικές κορώνες του στοιχίζεται πλέον μια πολιτισμικά ακομπλεξάριστη unreconstructed δεξιά.

Thursday, November 26, 2009

Defining moment


Στην ιστορία και την πολιτική επιστήμη είθισται να χρησιμοποιείται ενίοτε ο όρος «στιγμή», όχι με την εννοια του ελάχιστου χρονικού διαστήματος, αλλά της περίστασης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το ενδιαφέρον στον συγκεκριμένο ορισμό είναι ότι διαστέλλει το χρόνο: παίρνει το δευτερόλεπτο ως έννοια και από μικρή μετακίνηση του δείκτη το μετατρέπει σε ένα long encompassing moment – μια παρένθεση που δανείζεται διάρκεια και εξαπλώνεται στο μέλλον. Παράλληλα, η στιγμή περιλαμβάνει και το σύνολο εκείνων των προϋποθέσεων που την έχουν καταστήσει δυνατή, είναι μια κατάλληλη ευκαιρία, πραγματοποιήσιμη επειδή συνέκλιναν προς τα εκεί μια σειρά ευνοϊκών παραγόντων. Το αρνητικό φυσικά της όλης υπόθεσης στην προσωπική ζωή, όπως και στο κοινωνικό επίπεδο, είναι ότι μια παρόμοια στιγμή μπορείς να τη δεις ολοκληρωμένα και να την περικλείσεις στα όριά της εκ των υστέρων, όσο είσαι εντός της μοιάζει να προεκτείνεται στο άπειρο. Γι’ αυτό και η στιγμή, όπως όλες οι οριοθεσίες και οι απολογισμοί, είναι τελικά μια μάλλον λυπηρή έννοια, αν το καλοσκεφτεί κανείς: σαν να κουνάς μια γυάλα με νερό για να δεις το χιόνι να πέφτει στο τοπίο της σε μια αέναη επανάληψη που δεν πρόκειται ποτέ να ξαναζήσεις.

Thursday, November 12, 2009

Nineish

Κάθε φορά που ο Niall Ferguson κάνει μια μικρή εκδρομή στα χωράφια του δημόσιου λόγου οι δείκτες των ρολογιών οφείλουν να σταματούν και ο κόσμος να παίρνει μια συλλογική ανάσα γι’ αυτό που του μέλλει να αντικρύσει. Δεν είναι απλώς ότι η ευρυμάθειά του έχει συν τω χρόνω εξελιχθεί σε μια αδήριτη ανάγκη να φήνει τους πάντες να τρώνε τη σκόνη του σε κάθε νέο κείμενο ούτε και η απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να διδάξει ιστορία τους πολιτικούς και πολιτική τους ιστορικούς. Είναι που η εντυπωσιοθηρία τείνει να εξελιχθεί σε αυτοσκοπό: κάθε σχόλιο, ακόμη κι αυτό που αφορά τον κοινότερο των τόπων, πρέπει να τον καταργεί για να τον αντικαθιστά με μια νέα έκλαμψη, δικής του έμπνευσης. Το τελευταίο κουνέλι που βγάζει, off the top of his hat, είναι η υποτίμηση του 1989 ως κομβικής χρονολογίας. Στη θέση του οφείλουμε να στήσουμε αδριάντα στο 1979, έτος εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων του Deng Hsiaoping, ανάληψης της εξουσίας από τη Margaret Thatcher και επικράτησης της ισλαμικής επανάστασης. Ίσως πρόκειται για μια ηθελημένη επιστροφή στα ‘80s, μια και όντως το 1979 θεωρούνταν ένα είδος annus mirabilis, προτού το τέλος του ψυχρού πολέμου, η παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας και το εναρκτήριο λάκτισμα ενός παγκόσμιου ρεύματος μετανάστευσης, στοιχείων δηλαδή που καθορίζουν εν πολλοίς την προβληματική της πολιτικής ατζέντας σήμερα, στηθούν στην αφετηρία για το δωδεκάμηνο των λεγόμενων «βελούδινων επαναστάσεων». Όσο άνετα όμως ο Ferguson επικαλείται κοσμογονικές ρήξεις και τομές άλλο τόσο εύκολα θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει στις επιλογές του μια σειρά από αντιρρήσεις. Το κινεζικό οικονομικό θαύμα μένει να αποδείξει τόσο τη βιωσιμότητά του σε υψηλό ανταγωνιστικό επίπεδο (call me Japan) όσο και την κοινωνική του ευστάθεια – παρολίγον άλλωστε, ελέω Τιενανμέν, σήμερα ο Niall να έψαχνε για άλλο γεγονός ώστε να συμπληρώσει την τριλογία του. Η κληρονομιά της Thatcher είναι ουσιαστικά μόνο το όνομα της προσφιλούς στον Ferguson ιδεολογίας, μια και οι πρακτικές της είναι τόσο controversial ώστε ακόμη και ο David Cameron, με γύρω στις 15 μονάδες διαφορά από τον Gordon και πρωθυπουργός του χρόνου τέτοια εποχή, αποφεύγει όπως ο διάολος το λιβάνι να ταυτιστεί μαζί τους, έστω και ονομαστικά. Η ισλαμική επανάσταση που χρεώνει αποκλειστικά στον μωαμεθανικό κόσμο θα μπορούσε επίσης να ιδωθεί ως εκδήλωση μιας καταρχήν αντίδρασης στη δυτική νεωτερικότητα που πρεσβεύουν οι γενάρχες του ισλαμισμού (όπως ο Sayyid Qutb, ο οποίος γράφει με την εμπειρία της διαμονής του στην Αμερική), άρα σε μια κατά Peter Gay αντιδιαφωτιστική παράδοση ή κατά Zeev Sternhell «ανορθολογική νεωτερικότητα» – όχι πάντως στο pace Huntigton παπαρολόγημα περί σύγκρουσης πολιτισμών. Αυτό που σίγουρα αναδεικνύει για άλλη μια φορά, μάλλον άθελά του, ο Niall Ferguson, είναι το φετίχ των χρονολογιών: κοσμοϊστορικά γεγονότα μπορεί να εντοπίσει κανείς σε κάθε «9», να τα χρίσει με το λάδι ενός μεγάλου αφηγήματος και να τα σερβίρει εν είδει γαρνιτούρας στο κοινό που σε λίγο θα προετοιμάζεται για το 2012, έχοντας κρατήσει τις ανατριχίλες του από το 1999.

Monday, November 9, 2009

Last Post in Flanders


Ως kibbitzer τουρίστας θα ήθελα να κάνω κάποτε μια βόλτα στο Ypres, αργά το απόγευμα. Οι πυροσβέστες που σαλπίζουν κάθε βράδυ το σιωπητήριο στην Πύλη της Menin είναι ταυτόχρονα οι εκπρόσωποι μιας μάλλον ωραιοποιημένης εκ των υστέρων μνήμης και οι τελετουργικοί φύλακες ενός παρελθόντος που απέχει πλέον 91 χρόνια και που αρνείται παρ’ όλα αυτά πεισματικά να φύγει. Ο κόσμος που μας κληροδότησε ο Μεγάλος Πόλεμος, όπως ήταν γνωστός ο πόλεμος του 1914-1918 προτού χρειαστούμε αριθμητικά, είναι αχνά ορατός σε πολλαπλές και τόσο διαφορετικές μεταξύ τους εκφάνσεις όσο τα διάσπαρτα ανά την Eυρώπη μνημεία του Άγνωστου Στρατιώτη ή οι συνοριακές γραμμές της Μέσης Ανατολής. Οι 54.896 νεκροί των οποίων τα ονόματα είναι χαραγμένα στην πύλη μιας μικρής πόλης της Φλάνδρας, κοντά στον ποταμό Somme, πιστοποιούν τη στιγμή της πρόσκρουσης της νεωτερικότητας στον τοίχο του 20ού αιώνα και αποτελούν γι’ αυτό μικρές ρυτίδες στο χωροχρονικό συνεχές. Κι αυτό το χωροχρονικό συνεχές μπορεί να το δει κανείς σήμερα με δύο τρόπους. Είτε με τα μάτια του 21ου αιώνα, ως μιας ελάχιστης δυνατής ακόμη επαφής με το σταθερό σημείο του οριστικού τέλους του χθες και της δειλής αρχής του σήμερα. Είτε με τα μάτια του long nineteenth century, εκείνα του θυμωμένου Siegfried Sassoon, που επέζησε του πολέμου για να δει την πύλη και να γράψει την ετυμηγορία του:

Well might the Dead who struggled in the slime
Rise and deride this sepulchre of crime.