This is hardcore

Μεταξύ των πολλών που γράφτηκαν στην επέτειο των γεγονότων του περυσινού Δεκεμβρίου ο kukuzelis επεσήμανε το άρθρο του Στάθη Καλύβα στην Athens Review of Books (quite interesting new entry, btw) και το σχόλιο του thas. Επειδή όλα τα παραπάνω ήταν όντως food for thought, ιδού το αποτέλεσμα και πάμε για το γλυκό. Βαρεθείτε ελεύθερα, γιατί ίσως αυτή τη φορά λέω να δω το ζήτημα από μια πιο μεθοδολογική προοπτική από όσο συνηθίζω εδώ γύρω. You’ve been warned by the title.

Με μια πρόταση, η προσωπική μου αντίρρηση είναι ότι, όπως προκύπτει από τη μελέτη της στρατηγικής του κειμένου, επιδίωξη του Καλύβα δεν αποτελεί η αμερόληπτη εξέταση των γεγονότων του Δεκεμβρίου, αλλά η αποσύνδεση των διάφορων πτυχών τους ώστε να υποταχθούν σε μια κανονιστική ερμηνεία, η οποία θα επιδοθεί στη λύση της αμήχανης ως τώρα επιστημονικής προσέγγισης του προβλήματος των επεισοδίων με την απλούστατη αναγωγή του προβλήματος σε μη-πρόβλημα και των επεισοδίων σε άλλα επεισόδια – λίγο πολύ σαν το Catch-22, όπου στην ερώτηση «τι σου θυμίζουν τα ψάρια;» η απάντηση είναι «άλλα ψάρια». Kαι ο αναγωγισμός, στο επίπεδο των ανθρωπιστικών επιστημών, δεν προσφέρει την επίλυση ενός ζητήματος, μόνο την επίφαση μιας λύσης.

1) Εν αρχή ην οι “πρωτοφανείς για μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του 21ου αιώνα” ταραχές. Και το Παρίσι του 2005 συνέβη σε άλλο αιώνα ή σε πρωτεύουσα κάποιας άλλης ηπείρου από την ευρωπαϊκή; Όχι, απλώς αποτελεί τον πρώτο σταθμό στην αποσύνδεση των ελληνικών συμβάντων από μια σειρά συμφραζομένων. Το γεγονός ότι στο Παρίσι τα επεισόδια οφείλονταν στην αντίδραση μιας «δεύτερης γενιάς μεταναστών» δεν αναιρεί την ευρωπαϊκή γεωγραφική τους διάσταση, όπως ούτε και η επισήμανση της διαφορετικής κοινωνικής βάσης αποκλείει το ενδεχόμενο ανάλογων αντιδράσεων σε παρόμοια προβλήματα. Αν η «δεύτερη γενιά μεταναστών» στη Γαλλία και οι γόνοι της «ιθαγενούς μεσαίας τάξης» στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν δυσχέρειες ένταξης στο κοινωνικό σύστημα (είτε σε αντικειμενικό επίπεδο είτε σε επίπεδο πρόσληψης/perception) τόσο οι αντιδράσεις όσο και η εξέτασή τους μπορούν να θεωρηθούν υπό το ίδιο πρίσμα, με την προϋπόθεση ότι γνωρίζουμε πως δεν πρόκειται για ταυτόσημα, αλλά για ανάλογα φαινόμενα. Το ερώτημα των «απόλυτα συγκρίσιμων με την Ελλάδα» χωρών, οι οποίες δεν αναφέρονται καν, πλανάται ως φάσμα στον αέρα. Το βέβαιο είναι ότι η Ελλάδα βρίσκεται εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδώ και 30 σχεδόν χρόνια και η σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο δεν αποτελεί πλέον απλώς αίτημα αλλά ερμηνευτική επιταγή και επιστημονική πρακτική.

2) Εάν το όλο πρόβλημα επικεντρώνεται στο αν θα ονομαστούν τα γεγονότα του Δεκεμβρίου «επεισόδια», «ταραχές» ή «εξέγερση», ας τελειώνουμε με τους ορισμούς και την ονοματολογία. Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου μπορεί να οδήγησαν σε μια προσωρινή καταστολή της τάξης, δεν διέφυγαν όμως από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο επιλογών στην άσκηση βίας. Οι εμπρησμοί και οι καταστροφές καταστημάτων αποτέλεσαν κύρια έκφραση μιας βίας, η οποία δεν επεξετάθη, για παράδειγμα, σε ένοπλη σύγκρουση, ούτε και υπήρξε παντελώς ανεξέλεγκτη, αφού δεν στράφηκε αδιακρίτως κατά πάντων. Το σημείο οφείλει να τονιστεί, γιατί ακριβώς αυτό που διακρίνει μια γενικευμένη «εξέγερση» από τα αποσπασματικότερα «επεισόδια» είναι η απώλεια ελέγχου της βίας από τις ομάδες που αρχικά την προκαλούν. Και για να υπάρξει εδώ ένα μέτρο σύγκρισης μεταξύ μιας πραγματικής εξέγερσης και της σειράς των επεισοδίων που αποτελούν τα γεγονότα του Δεκεμβρίου, ας σημειωθεί ότι οι riots του Ιουλίου του 1967 στο Detroit, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως «insurrection» από την κυβέρνηση Johnson και για τον τερματισμό τους απαιτήθηκε η παρουσία στρατιωτικών μονάδων και αρμάτων μάχης, είχαν ως απολογισμό 43 νεκρούς, 467 τραυματίες και 7.200 συλληφθέντες.

3) Ωστόσο, το στοιχείο που υποτιμά εντελώς ο Καλύβας είναι εκείνο της αυθόρμητης συμμετοχής μαθητών/φοιτητών στις διαδηλώσεις, οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, δεν ήταν αποκλειστικά αθηναϊκές – επεκτάθηκαν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας. Ουσιαστικά, όταν ο Καλύβας μιλά για τον «Δεκέμβρη» περιορίζεται αποκλειστικά στη μελέτη μιας συγκεκριμένης πτυχής, εκείνης της βίας. Ωστόσο, μέσω του διαχωρισμού των διαδηλώσεων και των διαμαρτυριών από τα επεισόδια, της απόδοσης των επεισοδίων αποκλειστικά στις ομάδες των αντιεξουσιαστών και της συνακόλουθης απομόνωσης της πτυχής των λεηλασιών που ακολούθησαν τους βανδαλισμούς, όλα σε δύο μόνο λέξεις («ποικίλα κίνητρα»), ο Καλύβας ταυτίζει το σύνολο του φαινομένου των γεγονότων με μια μόνο παράμετρό του (βία), ελαχιστοποιεί την κοινωνική τους σημασία και ακυρώνει την ίδια τους την ύπαρξη: αυτό που ακολούθησε τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου εξισώνεται ουσιαστικά με τον ετήσιο πετροπόλεμο του Πολυτεχνείου και τις συχνές αντιαμερικανικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο των οποίων εγγράφεται. Με την ένταξή του θέματός του σε μια (λειψή ως ορισμό και περιεχόμενο στο συγκεκριμένο άρθρο) «κουλτούρα της Μεταπολίτευσης» ο Καλύβας κανονικοποιεί (με την έννοια του normalise) τα γεγονότα του 2008. Δεν πρόκειται για μια αυθόρμητη εκδήλωση, αλλά για το έργο μιας ελάχιστης μειοψηφίας. Ποιος ο λόγος της συζήτησης λοιπόν; Προφανώς, κανείς – κακώς συζητάτε κυρίες και κύριοι, όλα όσα είδατε πέρυσι και τα αντιληφθήκατε ως εξαιρετική κατάσταση δεν είναι παρά business as usual, αν δεν αποτελούν και εικονική πραγματικότητα τελικά. (Επομένως, θα δικαιούνταν να ρωτήσει κανείς, γιατί χρίζονται παραπάνω ως «πρωτοφανή για ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του 21^ου αιώνα»;)

4) Το πρόβλημα με την παραπάνω ερμηνεία είναι ότι αποβαίνει τόσο εργαλειακή ώστε παύει να αποτελεί ερμηνεία. Εκείνο που θα όφειλε να εξηγήσει τόσο ο Καλύβας όσο και όποιος προσέρχεται καλή τη πίστη στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι το πλαίσιο της βίας, όχι η εκδήλωσή της και μόνο. Γιατί οι γόνοι της «ιθαγενούς μεσαίας τάξης» βρέθηκαν στα πεζοδρόμια; Γιατί μεγάλο ποσοστό όσων επωφελήθηκαν από τους βανδαλισμούς για να λεηλατήσουν ήταν οικονομικοί μετανάστες; Γιατί, τέλος πάντων, η «ελληνική κοινωνία ανέχεται τις αντικοινωνικές συμπεριφορές, αρκεί να μην προξενούν κάποιο άμεσο ατομικό κόστος» – πρόκειται άραγε για κάποιο είδος συλλογικής ψυχοπάθειας; Η λύση που προκρίνει ο Καλύβας είναι να αποσυνδέσει τα γεγονότα από κάθε ευρύτερο πλαίσιο και να τα απομονώσει εκ νέου στη γνωστή πανάκεια της ελληνικής ιδιαιτερότητας – όπου η εδώ κοινωνία δεν έχει αναφορές ή επαφές με ευρύτερα ρεύματα που διατρέχουν τον κόσμο, ούτε και τυχόν ομοιότητες ή αναλογίες με άλλες ευρωπαϊκές. Γιατί τι άλλο είναι η επίκληση μιας βολικής «κουλτούρας της Μεταπολίτευσης» (και, όχι, η επίκληση μιας «κουλτούρας» δεν αποτελεί πάντοτε την απάντηση σε όλα) από μια επιστροφή στην αυτοαναφορικότητα όπου τα πολιτισμικά και κοινωνικά φαινόμενα της Ελλάδας ερμηνεύονται ως αυτοφυή, άρα μοναδικά, πρωτοφανή και επιδεχόμενα αιτιολογιών που παράγονται και εφαρμόζονται αποκλειστικά σε αυτά; Ο «σκληρός πυρήνας» των αντιεξουσιαστών, στον οποίον αποδίδονται όλα τα δεινά τελικά, επιτελεί ως επιστημονική εξήγηση τον ίδιο ρόλο αναγωγισμού της λαδόκολλας που είχαν οι αλήστου μνήμης «πέντε νταβαντζήδες και δέκα συντεχνίες» του τέως αρχηγέτη Κώστα Καραμανλή…