Saturday, March 8, 2008

The Uses of History

Στο βιβλίο του Wild Europe: The Balkans in the Gaze of Western Travellers, ο Bojidar Jezernik παραθέτει μια διδακτική περίπτωση για το πώς η ιστορία προσαρμόζεται βολικά και εύπλαστα στα αιτήματα των καιρών. Αναφέρεται σε μια σειρά ορθόδοξων εκκλησιών της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όπου οι φιγούρες των αγίων διακρίνονται για τα βγαλμένα τους μάτια. Η ερμηνεία των κατοίκων των περιοχών και των περιηγητικών κειμένων που κατέστησαν το γεγονός γνωστό στη δυτική γραμματεία από τον 19ο ήδη αιώνα, ήθελε τους Τούρκους, αγαπημένους others του ευρωπαϊκού πολιτισμού, να βεβηλώνουν με αυτό τον τρόπο τους ναούς – χωρίς να εξηγεί ωστόσο αποτελεσματικά γιατί η συμβολική βία της απόξεσης των αγιογραφιών δεν εκδηλωνόταν με λιγότερο εκλεπτυσμένα μέσα (τη φωτιά και το τσεκούρι, για παράδειγμα…) Η ιστορική έρευνα έδειξε στην πορεία ότι στην πραγματικότητα ο εικονικός ακρωτηριασμός οφειλόταν στην υπερβολική ευσέβεια των χριστιανών κατοίκων, οι οποίοι, δεισιδαίμονες όντες, χρησιμοποιούσαν πόσιμα διαλύματα τοιχογραφιών από τα μάτια των αγίων για να θεραπεύουν τις οφθαλμικές τους ασθένειες – ακούγοντας και τη δίψα τους παράλληλα. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τους σέρβους διανοούμενους της δεκαετίας του ’80 να ανασύρουν από τη λήθη τη δοκιμασμένη συνταγή επιρρίπτοντας τις ευθύνες για την ανάλογη βεβήλωση του μοναστηριού της Gracanica τον 19ο αιώνα στους αλβανούς του Κοσόβου, κακούς, ψυχρούς, μουσουλμάνους και, κυρίως, πρόχειρους εχθρούς. Όταν ο συγγραφέας βρέθηκε το 2000, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, μπροστά σε μια ανάλογη εικόνα στο Jovan Bigorski (για δες, στην ΑντιμετακαταπαραΜακεδόνια, κατά σύμπτωση) παρατήρησε ότι οι ευθύνες είχαν αλλάξει κατεύθυνση: τώρα, κατά τους σεβάσμιους μοναχούς, ήταν πλέον οι άθεοι κομμουνιστές που χαράκωναν τους αγίους. Κι έχει ο θεός για να βολευτούμε στο μέλλον, αιρετικοί ευρωπαίοι, σατανιστές νατοϊκοί, αμερικάνοι τουρίστες, γύφτοι οπαδοί της Παρτιζάν, τσιράκια του Ερυθρού Αστέρα, από εχθρούς άλλο τίποτα, γεμάτη είναι η ιστορία "μας"…

6 comments:

  1. Ο εχθρός δεν υπάρχει μόνο, χτίζεται.

    Τα εργαλεία όμως είναι τα ίδια. Το ίδιο και τα υλικά.

    Όπως οι εκκλησίες που χτίζονται πάνω από αρχαίους ναούς χρησιμοποιώντας τις ίδιες πέτρες.

    ReplyDelete
  2. @βάσκες: Κάποιος ιστορικός έχει χρησιμοποιήσει το πολύ περιγραφικό ρήμα "επικάθεται" για να μιλήσει για την τάση του εθνικισμού να "ανακυκλώνει" υλικά και να ενσωματώνει παρελθόντα.

    @ilias: Παρατήρηση που συμφωνεί άλλωστε με τις αρχές της αισθητικής της πρόσληψης. Άλλωστε ποιοι δηλώνουν "Βαλκάνιοι" (εκτός από τον Dr Spock και την παρέα του); Το ενδιαφέρον είναι ότι τα "Βαλκάνια" ως όρος δηλωτικός μιας συγκεκριμένης ομάδας χωρών προκύπτουν μόλις τον 20ό αιώνα (Maria Todorova, Imagining the Balkans, New York/Oxford 1997) και πλην των Βουλγάρων, των οποίων και έδαφος αποτελεί η οροσειρά του Αίμου, κανείς "βαλκανικός" λαός δεν αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιος. Οι Έλληνες λοξοκοιτούν προς την Ευρώπη ή την περίφημη "καθ' ημάς Αντολή", αλλά απορρίπτουν εξαρχής τα "Βαλκάνια".

    ReplyDelete
  3. Καμμία συσσωμάτωση "εθνών" δεν θα είχε την παραμικρή τύχη, άν ακολουθούσε τον βαλκανικό βουλκανισμό.Είτε μιλήσουμε γιά την Δυτική Ευρώπη, είτε γιά τους αποίκους του "νέου" κόσμου.Πουθενά δεν θεωρούν τους "διαφορετικούς" αποκλειστικούς εντολοδόχους. Πώς συνυπάρχει η Βανδέα με την Κομμούνα;πως οι χιλιμπίλις με τους σέρφερς(τους επί ιστιοσανίδας εννοώ, όχι τους επι της ιστοσελίδας..)και τους σικάτους της ανατολικής ακτής; είναι απλό: πρόκειται περί μηχανισμών που προβλέπουν στην εσωτερική τους δομή την περιφρόνηση του άλλου, την γκρίνια του, την μη αποδοχή του.Στα Βαλκάνια δεν υπάρχουν τέτοιοι μηχανισμοί.Ολα είναι νάρκες,και μάλιστα παλιές, με χαμένο το σχέδιο εγκατάστασής τους.

    Γιά τους σοβάδες: η οφθαλμοτριψία δεν ήταν μόνον των χριστιανών,αλλά και αλλοθρήσκων, επειδή το χούι πεθαίνει τελευταίο.Και βέβαια, άς μη λησμονούμε το αλύπητο χτύπημα των παλαιοτέρων τοιχογραφιών γιά να "κολλήσει" το επίστρωμα της τελευταίας ανιστόρησης...

    ReplyDelete
  4. ΑντιμετακαταπαραΜακεδόνια

    Ζάβαρα-κατρανέμια.

    ReplyDelete
  5. Παιδιά δεν ξέρω αν είναι για καλό ή για κακό σας τσίταραν σήμερα στην Καθημερινή της Κυριακής.Νέα εποχή τεκμηρίωσης λοιπόν...

    ReplyDelete
  6. Κάποτε είχα μαλώσει με ένα γνωστό μου για αυτό το ζήτημα. Δεν ήθελε με τίποτα να πιστέψει πως Έλληνες χριστιανοί μπορεί να ήταν αυτοί που βγάλαν τα μάτια των Αγίων στο εκκλησάκι του Άι Δημήτρη έξω από την Αιανή Κοζάνης. Έπρεπε, σώνει και καλά, να 'τανε Τούρκοι...

    ReplyDelete