The Uses of History

Στο βιβλίο του Wild Europe: The Balkans in the Gaze of Western Travellers, ο Bojidar Jezernik παραθέτει μια διδακτική περίπτωση για το πώς η ιστορία προσαρμόζεται βολικά και εύπλαστα στα αιτήματα των καιρών. Αναφέρεται σε μια σειρά ορθόδοξων εκκλησιών της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όπου οι φιγούρες των αγίων διακρίνονται για τα βγαλμένα τους μάτια. Η ερμηνεία των κατοίκων των περιοχών και των περιηγητικών κειμένων που κατέστησαν το γεγονός γνωστό στη δυτική γραμματεία από τον 19ο ήδη αιώνα, ήθελε τους Τούρκους, αγαπημένους others του ευρωπαϊκού πολιτισμού, να βεβηλώνουν με αυτό τον τρόπο τους ναούς – χωρίς να εξηγεί ωστόσο αποτελεσματικά γιατί η συμβολική βία της απόξεσης των αγιογραφιών δεν εκδηλωνόταν με λιγότερο εκλεπτυσμένα μέσα (τη φωτιά και το τσεκούρι, για παράδειγμα…) Η ιστορική έρευνα έδειξε στην πορεία ότι στην πραγματικότητα ο εικονικός ακρωτηριασμός οφειλόταν στην υπερβολική ευσέβεια των χριστιανών κατοίκων, οι οποίοι, δεισιδαίμονες όντες, χρησιμοποιούσαν πόσιμα διαλύματα τοιχογραφιών από τα μάτια των αγίων για να θεραπεύουν τις οφθαλμικές τους ασθένειες – ακούγοντας και τη δίψα τους παράλληλα. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τους σέρβους διανοούμενους της δεκαετίας του ’80 να ανασύρουν από τη λήθη τη δοκιμασμένη συνταγή επιρρίπτοντας τις ευθύνες για την ανάλογη βεβήλωση του μοναστηριού της Gracanica τον 19ο αιώνα στους αλβανούς του Κοσόβου, κακούς, ψυχρούς, μουσουλμάνους και, κυρίως, πρόχειρους εχθρούς. Όταν ο συγγραφέας βρέθηκε το 2000, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, μπροστά σε μια ανάλογη εικόνα στο Jovan Bigorski (για δες, στην ΑντιμετακαταπαραΜακεδόνια, κατά σύμπτωση) παρατήρησε ότι οι ευθύνες είχαν αλλάξει κατεύθυνση: τώρα, κατά τους σεβάσμιους μοναχούς, ήταν πλέον οι άθεοι κομμουνιστές που χαράκωναν τους αγίους. Κι έχει ο θεός για να βολευτούμε στο μέλλον, αιρετικοί ευρωπαίοι, σατανιστές νατοϊκοί, αμερικάνοι τουρίστες, γύφτοι οπαδοί της Παρτιζάν, τσιράκια του Ερυθρού Αστέρα, από εχθρούς άλλο τίποτα, γεμάτη είναι η ιστορία "μας"…