"Classics" revisited...

«Κλασική λογοτεχνία για παιδιά και νέους», λέει το εξώφυλλο της Μυστηριώδους Νήσου που χαζεύω στο βιβλιοπωλείο μεσημεριάτικα. Να άλλη μια περίπτωση ανασημασιοδότησης, σαν εκείνα τα ωραία με τον ρομαντισμό που λέγαμε προ καιρού. Χώρια που ο θείος Ιούλιος είναι ο καλύτερος πρόχειρος οδηγός για τις κανονικότητες του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα (μαζί με τον Dickens, τον Wells, τον Karl May και άλλους λησμονημένους), είναι και κάτι που υποτίθεται πως δεν επιθυμούμε για «παιδιά και νέους»: ένας βίαιος διδάσκαλος. Ενενηνταεννιά τίγρεις τουφεκίζονται στον Ατσαλένιο Γίγαντα, ενώ περιγράφονται γλαφυρά οι θηριωδίες της Ινδικής Ανταρσίας και από τις δύο πλευρές (σφαγές βρετανών αμάχων και εκτελέσεις Ινδών με κανόνι). Τί λέτε για τα ηλεκτροσόκ στην Αφάνταστη Περιπέτεια; Για τις σκηνές κανιβαλισμού στη Σφίγγα των Πάγων, (αντιγραμμένες έστω από τον Poe); Την πόλη-στρατόπεδο συγκέντρωσης στα 500 εκατομμύρια της Μπεγκούμ; Τους εν ψυχρώ φόνους στον Φάρο στην άκρη του κόσμου; Τις πειρατικές σφαγές στο Αιγαίο στις φλόγες; Τις σκηνές του τορπιλισμού στις (αριστουργηματικές, κατά τα άλλα) 20.000 λεύγες;

Το ζήτημα βέβαια δεν έχει να κάνει με την καταλληλότητα ή μη του Verne ως εφηβικού αναγνώσματος. Άλλωστε δεν θεωρώ ότι τα παιδιά θα εισπράξουν ψυχικά τραύματα από τη λογοτεχνία, αυτά θα τους τα προκαλέσει η τηλεόραση, έτσι κι αλλιώς. Με τη βία ως αφορμή υπενθυμίζω ότι η «Κλασική Λογοτεχνία» έχει γραφτεί για ενήλικες και ως τέτοια οφείλει να αντιμετωπίζεται για να γίνεται κατανοητή στο σωστό context. Απωθώντας την συχνά στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας έχουμε σχεδόν ξεχάσει ότι ο Dickens ασκούσε κριτική στα κοινωνικά δεδομένα, ότι οι δυστοπίες του Wells εμπνέονταν από τις ταξικές συγκρούσεις, ότι ο Verne σκιαγραφούσε τυπικές αστικές συμπεριφορές. Και ότι όλα αυτά δεν ξεκίνησαν ως παιχνίδια.

Φραγκοκρατία

Ο Sraosha με τους υποκείμενους φράγκους του μου θύμισε ένα επεισόδιο από την ελληνική επανάσταση, που αναφέρει στις αναμνήσεις του ο Νικόλαος Δραγούμης για την επίσκεψή του στον Πόρο το 1827, και που δύναται να χρησιμεύσει, πιστεύω, εκτός από το να προσδιορίσει ποιοι ήταν οι μεν και ποιοι οι δε, ακόμα και για να λύσει πρόσφατες απορίες του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης:

«Μόλις καθίσαντες περί τον σοφράν, εσφραγίσθημεν, ως έθος, διά του σημείου του σταυρού και η γραία οικοδέσποινα, αποτανθείσα προς εμέ τον κατά Φράγκους ενδεδυμένον,
-Πώ! Ανεφώνησεν, εσύ Φράγκο, κάνει σταυρό;
-Ναι, απεκρίθην, είμαι και εγώ χριστιανός.
Και εσφραγίσθην εκ νέου. Εκείνη δε, δραμούσα εν αληθεί εκστάσει προς την θύραν, ηκούσθη κράζουσα μεγαλοφώνως.
-Μάρω, Μπίλιω, Κονδύλω, Νέζω, ένι τεchiχνι niu Φράγκ che bin κrigne (ελάτε να ιδήτε ένα Φράγκον κάμνοντα τον σταυρόν αυτού).»

[Νικόλαος Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις, επιμ. Αλκης Αγγέλου, Αθήνα 1973, τ. Α΄, σ. 65].

Portrait of a lady...

"...Σε μια από τις λογοτεχνικές της αποστολές είχε βρεθεί κάπου στα βουνά της Γιούτα για να ξετρυπώσει το κρησφύγετο του Τόμας Πύντσον. Ως γνωστόν, για τους γνώστες, ο Τόμας Πύντσον έχει κρυφτεί εδώ και κάτι δεκαετίες σε μια καλύβα μέσα στα χιόνια με μια παλιά Ρέμινγκτον, γραφομηχανή και όχι καραμπίνα, και απο καιρού εις καιρόν ένα χέρι βγαίνει από το παράθυρό του και παραδίδει σε κάποιον ταχυδρόμο ένα σφραγισμένο φάκελο που περιέχει αυτό που οι λογοτεχνικοί κριτικοί αργότερα καλούν ομόφωνα «το τελευταίο του αριστούργημα». Στο ενδιάμεσο είναι άφαντος και κανείς δεν ξέρει πως είναι πια γιατί έχει να φωτογραφηθεί κανονικά περίπου σαράντα χρόνια. Ωστόσο, η Αριάγνη, όντας μια λογοτεχνική ακτιβίστρια, είχε υποκλέψει τη διεύθυνση της καλύβας από την ατζέντισσά του στη Νέα Υόρκη, όταν είχε μια προσωρινή δουλειά με τη Vintage ως copy editor, και με το μουλαρίσιο της πείσμα και τα πράσινά της μάτια ισχυριζόταν πως ΕΚΕΙΝΗ θα τη δεχόταν ο δάσκαλος. Μέσα στα αφιλόξενα δάση του βορρά, λοιπόν, τα φαντάσματα των ευσεβών πιονιέρων την έπεισαν τελικά ότι παρά τα αρκουδοτόμαρα που φορούσε δεν θα γλύτωνε τα κρυοπαγήματα και το καλύτερο που είχε να κάνει ήταν να παρατήσει τα literary extreme sports και να αναζητήσει κανένα ζεστό βλαχόμπαρο. Πάνω από μια αχνιστή κούπα καφέ γίγας έβγαλε τα εσώψυχά της σ’ έναν φιλικό ηλικιωμένο ντόπιο που την άκουσε με συμπάθεια και αναστενάζοντας της εξήγησε πως ο Τομ είχε γίνει πια ένας γεροπαράξενος, συχνά πυκνά τον προσκαλούσε σε μπάρμπεκιου κι όταν έφτανε του έπαιρνε τα λουκάνικα και του έκλεινε την πόρτα στα μούτρα. «Παλιά, ήταν πολύ πιο φιλόξενος», κούνησε το κεφάλι του ο παππούς και φεύγοντας για να ψαρέψει πέστροφες στο ποτάμι της άφησε για να την παρηγορήσει ένα δικό του παλιό έργο, The Pitcher in the Rye λεγόταν. Μάλιστα, της υποσχέθηκε να της στείλει ταχυδρομικά και τη συνέχεια, The Batter in the Rye, αν δεν την είχε κάνει προσάναμμα τον περασμένο χειμώνα. Οι νύχτες ήταν κρύες στη Γιούτα..."

Tiny little splinter

Μικρή βόλτα στα '80s με άσχετες αφορμές τον τελευταίο καιρό, μια ρετροσπεκτίβα του Basquiat από το Time, μια περιδιάβαση στα τοπία του William Gibson και του παροντικού μέλλοντός του, μια αναδρομή στα ρεύματα της ηλεκτροπόπ δια χειρός Kraftwerk, μια αναγγελία συναυλίας των Duran Duran, μια ματιά στο δρόμο σε λοφία, κοκοράκια, ζελοειδή χτενίσματα και χρωματικές συγχύσεις κόμης, όλα ως θραύσματα, όλα ανασημασιοδοτημένα, όλα εκτός context. Then again, μουσικά, συναισθηματικά κι αισθητικά όλη τη δεκαετία σαν να συμπυκνώνουν τρεισήμιση bittersweet λεπτά κι ένας στίχος των Pet Shop Boys που μιλάει για ισοτιμίες: "I love you/You pay my rent".